PRONKSTUKKEN | Kogges en het Digestum Vetus
Het Digestum Vetus is een handschrift dat wordt bewaard in het Stadsarchief Kampen en is misschien wel één van de meest bekende stukken die daar aanwezig zijn. Het stamt uit de late middeleeuwen, namelijk de tweede helft van de 15e eeuw.
Het wordt een handschrift genoemd, omdat alles met de hand in geschreven en het is belangrijk, omdat de voornaamste samensteller, stadssecretaris Peter Hendriksz, tekeningetjes heeft toegevoegd in de marges. Al deze informatie geeft een prachtbeeld van het stedelijk leven uit die tijd. Daarom zijn er ook al meerdere publicaties aan gewijd.
De lokale historicus Kees Schilder heeft veel onderzoeken gedaan. De uitkomsten daarvan worden bewaard op het Stadsarchief en zijn voor een ieder daar gratis raadpleegbaar. Van de oude handgeschreven teksten, die er nogal anders uitzien dan de handschriften van tegenwoordig, zijn ‘vertalingen’, oftewel ‘transcripties’ gemaakt. Zodoende is nu vrij gemakkelijk te achterhalen waarover al die oude teksten nu precies gaan.
In het jaarboek 2018 van de Kamper Almanak heeft Frits David Zeiler ook nog grondig aandacht besteed aan het Digestum Vetus door middel van een publicatie waaraan een onderzoek vooraf is gegaan. Hopelijk zal er in de loop van het jaar 2019, of in de loop van 2020 nog een belangrijk onderzoek in gedrukte vorm worden gepubliceerd gaan worden. Dit zal de historische kennis en ook het historisch inzicht ten goede komen en zal dan gaan over de kogge.
Eigenlijk is dat dan niet goed gezegd. Er bestaan namelijk verschillende typen kogges. Resten daarvan zijn in meerdere delen van Europa terug gevonden in het gebied wat vroeger grotendeels viel onder het Hanzeverbond. De kogge was namelijk een scheepstype wat geschikt was voor het vervoer van goederen, vooral de handelswaar van kooplieden die aangesloten waren bij het Hanzeverbond. Dit ging niet altijd zonder slag of stoot.
Zo is er in het Digestum Vetus een aantekening uit 1455 te vinden dat Johan Witte in opdracht van de Hollandser kooplieden naar het Noorse Bergen was gevaren. Kampen zou dit niet zomaar over zich heen laten gaan, als ze daarvan hinder zouden ondervinden. Belangen konden dus hoog oplopen maar Kampen was dan ook gen kleine speler op dit veld. De stad was immers autonoom en kon daardoor zelfstandig onderhandelen met andere steden of vertegenwoordigers van regerende vorsten.
Vaak worden de middeleeuwen als ‘achterlijk’ versleten, alsof alles maar mocht en dat alles ongereglementeerd was. Dit berust op een groot misverstand. Ook het Digestum Vetus getuigt hiervan. Bij één van de kogge-afbeeldingen staat een tekst, ook uit 1455, die ingaat op het verbod om zomaar ballast vanaf het schip in de haven of in de Burgel te dumpen. Als straf hierop stond een boete van 100 schillingen. De aangever, of verklikker die de overtreder erbij lapte, kreeg dit bedrag voor de helft als beloning uitgekeerd.
Bij een andere afbeelding van een kogge wordt door de raad van Kampen uitgevaardigd, dat uitvarende schepen voorrang hebben in de haven. Indien schepen op de IJssel werden opgetuigd, mocht dit schip niet dwars op de rivier liggen.
Geraadpleegde bronnen:
Kees Schilder, Digestum Vetus 1448-1478 (Kamper genealogische en historische bronnen deel 3 (Archief der gemeente Kampen) (P00182/3)
Fris David Zeiler, Het digestum Vetus: een blik in het stedelijk leven in de late middeleeuwen, in: Kamper Almanak 2018, pagina 173- 214.