PRONKSTUK | LIEFDE

Het Digestum Vetus is een handschrift uit de tweede helft van de 15e eeuw en bevat onder andere tekeningetjes in de kantlijn van de geschreven teksten.

Over liefde

Deze tekeningetjes zijn vermoedelijk van de hand van Pieter Hendriks, de toenmalige stadssecretaris. Een van die tekeningetjes laat een intiem stelletje zien. Echter, de bijbehorende tekst is minder amoureus. Het betreft de aantekening op 24 januari 1461 en is nogal vermanend. Henric van Groningen krijgt een waarschuwing. Hij gedraagt zich als een boef met andere vrouwen en komt soms ’s nachts niet eens thuis. Hij mishandelt zijn vrouw en zijn schoonmoeder en heeft de kleding van zijn vrouw kapot gesneden. Al deze schandelijkheden zijn bekend bij de buren, die er werk van hebben gemaakt. De Magistraat van de stad maant hem zijn leven te beteren. Zo niet, dat zal hij gevangen worden gezet op de Wiltvank [een toren waar ook de gevangenen in werden gehuisvest] en in het openbaar gestraft, als afschrikwekkend voorbeeld voor anderen.

De straffen rond 1461 waren, als je het Digestum Vetus doorbladert, niet mals: ophanging, onthoofding, opsluiting, de schandpaal. Het kwam allemaal voor maar dergelijke straffen werden ten uitvoer gebracht als iemand de toenmalige regels en mores had overtreden. De middeleeuwen was echt niet zo straffeloos en zo’n zooitje, als men menigmaal denkt..

Deugden

Misschien had Henric zich wat meer moeten verdiepen in de deugden, die in de Arthur Romans zo uitgebreid aan de orde komen. In de middeleeuwen werden in deze oude verhalen de heldendaden bezongen van goede edelmannen en schone jonkvrouwen in de omgeving en aan het hof van de legendarische koning Arthur en zijn Ridders van de Ronde Tafel. Het hoogtepunt van de ‘de liefde’ was de onbereikbare liefde, die aanspoorde tot het verrichten van heldendaden: de ‘Hoofse Liefde’. Mannen dienen zich niet als een hork te gedragen maar behoren galant te zijn, netjes en beschaafd. Ze horen dan dus niet kotsend en boerend aan tafel te zitten, uit hun neus te eten en naar zweet te stinken. Nee, netjes eten, goed en netjes praten en aandacht hebben voor de dame naast of tegenover hem. Zo maar je liefde uiten als man hoorde lange tijd ook niet want dat zou leiden tot reputatieschade. Nee, alles moest omzichtig, beleefd en precies. Ze dienden zichzelf te beheersen en zelfdienend richting de vrouw te zijn. Al deze opvattingen waren er al zo’n tweehonderd tot driehonderd jaar voordat Henric de straten en misschien ook wel menig slaapkamer in Kampen onveilig maakte. Hij heeft dus wel ruimschoots de tijd en de mogelijkheden gehad te leren van zijn ‘klassieken’. Maar Henric had het te druk met andere zaken…

Seks

Relaties zijn altijd wel een interessant onderwerp in de geschiedenis. Seks was iets onuitsprekelijks, zelfs binnen het huwelijk. In de middeleeuwen was seks alleen toegestaan voor de voortplanting, niet om een relatie op een intieme manier te onderhouden. Uiteraard was de praktijk hierin een stuk weerbarstiger dan de theorie. In de 15 en 16e eeuw was een blote vrouwenboezem net zo’n taboe als een blote vrouwenenkel. Dat was het toppunt van seksuele gevoelens en erotiek. Deze taboes in de samenleving zijn tijd-, locatie- en cultuurgebonden.

In de 19e eeuw was het normaal, dat mannen naar de meisjes van plezier gingen. Dat hoorde vanzelfsprekend bij ‘het man zijn’ en behoorde tot de heersende opvattingen. Vrouwen echter, die zich daarvoor leenden, werden bestempeld als ‘hoeren’ en gedroegen zich niet volgens de heersende opvattingen. Deze opvattingen waren, en hoe kan het ook anders in die tijd, bepaald door de man. In de tweede helft van de 19e eeuw echter was er de Eerste Feministische Golf. Vrouwen, vaak uit de gegoede standen want zij hadden daarvoor de tijd, kwamen op voor hun positie. Cécile Goedkoop- de Jong van Beek en Donk bracht diverse van dit soort misstanden naar voren in haar roman ‘Hilda van Suylenburg’ die voor het eerst in 1897 werd uitgegeven. Het is één van de meest belangrijke feministische romans van Nederlandse oorsprong. Daaruit bleek wel, dat niet alle relaties en verstandhoudingen zo verliepen als Romeo en Juliet of Abélard en Héloïse. Vrouwen eisten meer terrein in de samenleving en ook binnen de onderlinge relaties met hun echtgenoten, waardoor ook van hun een emancipatiestreven werd verwacht.