Als gevolg van de Opstand ontstond de Republiek der Verenigde Nederlanden waarbinnen Overijssel één van de Zeven Provinciën vormde. Deze provincie functioneerde sedert 1578 als soevereine staat met als hoogste bestuurscollege Ridderschap en Steden, ofwel de Staten van Overijssel. Vanouds bestond het gewoonterecht in Overijssel. Ook gold het algemene landrecht, dat na de codificatie in 1630 door de Staten van Overijssel als het geldende recht op het platteland en later ook in de kleine steden erkend werd. Naast het eigen stadsrecht, waarvan de beplingen niet meer dan een klein gedeelte van de rechtspraak uitmaakten, treffen we in Wilsum dus ook het gewoonterecht en het landrecht aan. Sinds ongeveer 1640 breidde het gezag van de Overijsselse drosten zich ook uit over de kleine steden, die politiek gezien weinig invloedrijk waren. Wilsum kwam zodiende steeds meer onder bevel en toezicht van de drost van IJsselmuiden.(7) De drost sprak in sommige kleine steden samen met de schepenen recht in belangrijkere civiele geschillen en in zware misdrijven, waarvoor lijfstraffen golden. Te Wilsum voerde men dan ook slechts de lage rechtspraak (lichtere en civiele zaken) zelfstandig uit. (8) Naast deze rechtsvormen, die op een ieder van toepassing waren, bestonden er nog verschillende soorten van bijzonder recht, bijvoorbeeld het leenrecht voor edelen. De hierboven geschetste situatie bleef min of meer ongewijzigd totdat op 1 maart 1811 de Franse rechterlijke organisatie werd ingevoerd. Alle vroegere juridische stelsels kwamen hiermee te vervallen. De Franse indeling vormt nog altijd de grondslag van onze huidige rechterlijke organsiatie.


Samenstelling
Tijdens de Republiek waren bestuur en rechtpraak minder nu het geval is van elkaar te scheiden. Het stadsbestuur werd gevormd door een college van burgemeesters, schepenen en raden. Schepenen werden jaarlijks gekozen; zij bestuurden de stad en speelden een rol in de stedelijke rechtspraak. Het dagelijks bestuur en de rechtspraak i